ANCHOR: brede kennisontwikkeling over stedelijk waterhergebruik

Stedelijk waterhergebruik

Een van de onderdelen van de circulaire economie is het terugwinnen van grondstoffen uit afvalwater en het hergebruiken van afvalwater. De stedelijke omgeving biedt daarvoor een interessante context vanwege de vraag naar (drink)water en de “productie” van diverse kwaliteiten afvalwater. Bovendien spelen in de stedelijke omgeving nog andere uitdagingen, zoals klimaatadaptatie en energietransitie en een enorme bouwopgave. Dit biedt kansen om het stedelijke metabolisme opnieuw tegen het licht te houden. Dit omvat zowel de fysieke infrastructuur en de stofstromen die daar doorheen gaan, alsook de sociale en bestuurlijke processen die daarmee in samenhang worden gevormd.

Deze ontwikkeling speelt niet alleen in Nederland, maar ook in andere landen in Noordwest-Europa. Dit was aanleiding voor KWR om samen met Waternet en partners uit Vlaanderen, Duitsland en Zweden het ANCHOR-project te formuleren, dat is toegekend binnen de INTERREG-regeling van de EU. Deze regeling is bedoeld om interregionale samenwerking door heel Europa te ondersteunen. Het gezamenlijke onderzoeksprogramma van de waterbedrijven WiCE (Water in de Circulaire Economie) draagt bij als co-financier. Met ANCHOR (Anthropocene Nutrient and water Control for HOlistic resiliance and Recovery) willen we steden ontwikkelen die veerkrachtig, circulair, geïntegreerd, duurzaam en sociaal zijn.

Bestuurlijke en sociaal-economische aspecten

ANCHOR omvat vier werkpakketten die samen de kennis moeten verzamelen om transities rond stedelijk waterhergebruik op gang te brengen.

KWR richt zich op kennisvragen rond de kwestie dat waterhergebruik op wijkniveau niet alleen de inzet van nieuwe technieken vraagt, maar ook van invloed is op bestuurlijke en sociaal-economische aspecten. Een goed begrip van deze aspecten is een noodzakelijke voorwaarde voor het succes van de toegepaste technieken en bepaalt in grote mate welke technieken kunnen worden ingezet en hoe dit gebeurt.

Bij sociale aspecten gaat het in brede zin om de mens die bij de techniek is betrokken. Dat kan in verschillende hoedanigheden, zoals gebruiker, beheerder, installateur, verantwoordelijk bestuurder. Het is van belang inzicht te hebben in hoe verschillende betrokkenen deze technieken ervaren, accepteren en in hoeverre gedragsverandering wenselijk of noodzakelijk is.

Bestuurlijke aspecten gaan over de vraag hoe we ontwerp, aanleg en exploitatie van deze systemen organiseren. Daarbij kijken we naar verschillende organisatievormen, maar ook de wijze van financiering, de rol die verschillende organisaties en actoren spelen en de juridische kaders waarbinnen (of waarbuiten) dit plaatsvindt.

De economische aspecten gaan over de maatschappelijk waarden die door middel van waterhergebruik kunnen worden gerealiseerd en de kosten en inspanningen die daar tegenover staan. Bij maatschappelijke waarden beperken we ons nadrukkelijk niet tot de financiële business case, maar kijken we naar meervoudige waarden die gekoppeld zijn aan de grote transitie-opgaven, zoals verduurzaming, klimaatadaptatie, circulariteit, en herstel van biodiversiteit en leefomgeving.

Daarnaast levert KWR een bijdrage aan het opstellen van een energiebalans voor het stedelijk metabolisme van waterhergebruik. De overige werkpakketten richten zich op systeemkennis rond waterhergebruik in de stedelijke omgeving, het stedelijk metabolisme – welk water gaat erin, wat komt eruit – en de kennis die nodig is om de resultaten op te schalen en over te dragen in heel Europa.

Resultaten

De belangrijkste opbrengst van de bijdrage van KWR aan dit project zijn inzichten in de sociale, bestuurlijke en economische aspecten van waterhergebruik op wijkniveau. Dit levert het volgende op.

Sociale aspecten – inzicht in:

• perceptie en ervaringen van eindgebruikers, professionals en bestuurders met waterhergebruik;
• gedragsverandering die gevraagd wordt bij de ontwikkeling en toepassing van waterhergebruik;
• mate waarin deze systemen worden geaccepteerd door eindgebruikers, professionals en bestuurders.

Deze inzichten zijn relevant voor de watersector, omdat een succesvolle inzet van nieuwe technieken en werkwijzen alleen mogelijk is als deze gedragen wordt door de mensen die ermee te maken hebben.

Bestuurlijke aspecten – inzicht in:

• organisatievormen die worden gekozen (of ontstaan) in de verschillende fasen van het proces (initiatief, ontwerp, realisatie, beheer en exploitatie);
• wijze van financiering en relevante wetgeving (nationaal/Europees);
• rol van de verschillende partijen (overheden, burgers, bedrijven, waterorganisaties) in de verschillende fasen (initiatief, ontwerp, realisatie, beheer en exploitatie).

Met deze inzichten kan de watersector leren van manieren waarop duurzame wijkontwikkelingen zijn georganiseerd. Dit helpt om in vergelijkbare situaties betere keuzes te maken.

Tot slot leveren de kennisvragen rond economische aspecten van duurzaam stedelijk waterbeheer inzichten op over de meervoudige waarden die gecreëerd worden door waterhergebruik. Dit is relevant voor de watersector, omdat de waarde van waterhergebruik niet direct financieel is, maar zit in de bredere maatschappelijke waarde ervan. Inzicht in deze maatschappelijke waarde is een noodzakelijke onderbouwing voor de benodigde investeringen inspanningen.

Wat betreft het stedelijk metabolisme levert KWR binnen het ANCHOR-project bruikbare kennis op om nog meer inzicht te krijgen in de energiepotentie van lokale watersystemen. Dit kan direct helpen om de energie-efficiency op een bepaalde locatie te verbeteren. Vanwege het Europese karakter van het project, wordt ook geleerd van de (on)mogelijkheden die (drink)waterbedrijven buiten onze grenzen hebben in het terugwinnen en exploiteren van de energie-toepassingen. Voor de Nederlandse drinkwaterbedrijven is dit zinvolle kennis die ook kan dienen als inspiratie voor het toepassen van de meest effectieve en slimme technieken binnen Nederlandse projecten.