project

Rechtvaardigheid als pijler voor de watersector

In 2023 bepleitte de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid dat rechtvaardigheid, net als doelmatigheid en rechtmatigheid, een belangrijke pijler moet zijn van het klimaatbeleid en de daarmee gepaard gaande transities. Ook voor de watersector, verantwoordelijk voor primaire publieke diensten, is rechtvaardigheid een belangrijk thema. In dit project onderzoeken we de relevantie en bruikbaarheid van bestaande rechtvaardigheidsopvattingen voor de drinkwatersector.

Naar een rechtvaardige watertransitie

Toenemende droogte, te snelle waterafvoer, toenemend watergebruik, vervuiling en verzilting nopen tot een watertransitie om daarmee het watersysteem klimaatrobuust te maken. In deze watertransitie worden verschillende keuzes gemaakt die positieve en negatieve consequenties kunnen hebben voor verschillende stakeholders, waaronder burgers. Het is van belang om bij het maken van afwegingen in deze keuzes rechtvaardigheid als leidend beginsel mee te nemen, en te voorkomen dat potentiële schade of verliezen bij de meest kwetsbaren terechtkomt. Het is echter nog niet duidelijk hoe het denken in termen van rechtvaardigheid verankerd kan worden in de watersector.

Het project Rechtvaardigheid als pijler voor de watersector onderzoekt in welke mate bestaande benaderingen en opvattingen van rechtvaardigheid bruikbaar en relevant zijn voor de watersector. Daarbij wordt ook geïnventariseerd voor welke uitdagingen de sector zich geplaatst zicht als het gaat om rechtvaardigheid in de watertransitie.

Gezamenlijke kennisontwikkeling

Over rechtvaardigheid is al veel nagedacht en geschreven, ook in de context van klimaat- en milieuvraagstukken. Als eerste stap in dit project worden bestaande visies op rechtvaardigheid gebundeld en in workshops met waterprofessionals besproken op relevantie voor de drinkwatersector. Daarbij wordt ook geïnventariseerd welke spanningsvelden zij signaleren als het gaat om een rechtvaardige watertransitie. In vervolginterviews met professionals worden deze spanningsvelden verder geanalyseerd en uitgewerkt. In een afsluitende workshop wordt getoetst in hoeverre deze spanningsvelden breed herkenbaar en relevant zijn voor de watersector.

Opbrengsten

De bevindingen van dit project worden verwerkt in een eindrapport met een theoretisch raamwerk waarin vanuit diverse invalshoeken wordt verkend hoe rechtvaardigheid in de watertransitie een plaats kan krijgen. Daarmee leveren we een bijdrage aan de ontwikkeling van ethisch-normatieve kennis voor de sector: kennis die onontbeerlijk is om transities te laten slagen. Een aantal van de spanningsvelden die zich daarbij voordoen wordt visueel uitgewerkt in beeldverhalen, die breed in de sector gedeeld worden om daarmee een dialoog hierover op gang te brengen en sensitiviteit voor dit type (rechtvaardigheids-)vraagstukken te ontwikkelen. Via een wetenschappelijk artikel en een artikel in een vaktijdschrift komen de bevindingen uit het project zowel voor een academisch als professioneel publiek beschikbaar.

Kaleidoscoop op rechtvaardigheid

In juni 2025 is het theoretisch raamwerk van deze studie afgerond, resulterend in een kaleidoscoop op rechtvaardigheid. Deze kaleidoscoop is geen checklist, het is een veelkleurig kader dat taal en argumenten biedt voor een rechtvaardige (drink)watertransitie. Daarbij kan uit diverse benaderingen van rechtvaardigheid worden geput, die in de kaleidoscoop vanuit vier vragen belicht worden:

  • ‘Waarom’ moeten de watersector rechtvaardig zijn?
  • ‘Wat’ staat er op het spel als we spreken over een rechtvaardige watertransitie?
  • Voor ‘wie’ moet die transitie rechtvaardig zijn?
  • ‘Hoe’ bepalen we wat rechtvaardig is in de watertransitie?

De kaleidoscoop op rechtvaardigheid. Het is een veelkleurig kader dat taal en argumenten biedt voor een rechtvaardige (drink)watertransitie. De  kaleidoscoop is bekend als de kijkbuis voor kinderen die als bij draaien of schudden steeds andere kleuren vertoont.

Op iedere vraag zijn meerdere antwoorden mogelijk. Vandaar de metafoor van de kaleidoscoop: draaien van de kaleidoscoop kan soms een heel ander licht op de zaak werpen.

Met behulp van de kaleidoscoop zullen onderzoekers gesprekken voeren met professionals uit de watersector over de vraag welke rechtvaardigheidsvraagstukken zij signaleren. Daarover zullen we eind 2025 publiceren via beeldverhalen. Uiteindelijk is rechtvaardigheid echter ook iets dat mensen moeten doen. Het vraagt om ‘agents of justice’: mensen die zich verantwoordelijk voelen voor een rechtvaardige watertransitie.

Workshop

In oktober 2025 zal vanuit Waterwijs een workshop worden georganiseerd over dit actorschap van drinkwaterbedrijven en drinkwaterprofessionals. Interesse om deel te nemen? Aanmelden kan al via sabrina.keinemans@kwrwater.nl of katja.barendse@kwrwater.nl.