Vormt PFAS een bedreiging voor de Nederlandse watercyclus?

Poly- en perfluoralkylstoffen (PFAS)

Met de aanduiding ‘poly- en perfluoralkylstoffen’, afgekort PFAS, wordt een brede groep antropogene (door de mens gemaakte) organische stoffen bedoeld die sinds de jaren veertig van de 20e eeuw op grote schaal zijn toegepast in allerlei industriële processen. Het gaat om giftige stoffen die biologisch moeilijk afbreekbaar (‘persistent’) zijn en zich ophopen in organismen (‘bioaccumulatie’). Daarom wordt er wereldwijd steeds meer onderzoek gedaan naar deze chemicaliën.

PFAS zijn vooral aangetroffen in drinkwaterbronnen in de nabijheid van industrie, oefenterreinen van de brandweer en waterzuiveringsinstallaties. Omdat er beperkingen zijn opgelegd aan de productie ervan, zoeken producenten steeds vaker naar alternatieven, waaronder vaak ook korte- of zelfs ultra-korteketen-PFAS en alternatieve (per)fluor-verbindingen (bijvoorbeeld perfluorpolyether). Daardoor is het aantal alternatieve fluor-verbindingen dat momenteel in gebruik is gestegen; tot nu toe zijn ruim vierduizend chemicaliën geclassificeerd als PFAS. Watervervuiling en de daardoor veroorzaakte blootstelling van de mens aan oude PFAS, zoals perfluoroctaanzuur (PFOA), en nieuwe PFAS, zoals GenX, zijn geen nieuwe fenomenen in Nederland. Door recente ontwikkelingen ten aanzien van de aanwezigheid in de bodem van PFOA en perfluoroctaansulfonzuur (PFOS), twee van de meest onderzochte PFAS, is het probleem van milieuvervuiling door PFAS echter opnieuw in de belangstelling komen te staan.

Analyse van PFAS

KWR is al ruim tien jaar actief op het gebied van PFAS, via uiteenlopende projecten en een nauwe samenwerking met het Institute for Biodiversity and Ecosystem Dynamics (IBED) van de Universiteit van Amsterdam. Door de introductie van hoogwaardige instrumenten (bijvoorbeeld tandem- en hoge-resolutie-massaspectrometrie) is het mogelijk geworden om de sporen van deze vervuilende stoffen te kwantificeren, breed te screenen, en nieuwe PFAS te identificeren. Bovendien heeft KWR recentelijk analysetechnieken ontwikkeld om bepaalde nieuwe PFAS in watermonsters te signaleren en te kwantificeren. Bij KWR worden nog meer methoden ontwikkeld om een veel breder scala PFAS te analyseren, waaronder ook alternatieve en nieuwe PFAS.

Bedrijfstakonderzoek

Voor een project in het kader van het collectief onderzoeksprogramma voor de watersector van KWR en de drinkwaterbedrijven, werkt KWR nu aan de ontwikkeling van suspect- en non-target screening-methoden en workflows om een breed scala van PFAS te kunnen analyseren. Met deze methoden zal de aanwezigheid van nieuwe en alternatieve PFAS in oppervlakte-, grond- en drinkwater doorlopend worden gemeten. Zo zal voor kwetsbare locaties verspreid over heel Nederland de (mate van) PFAS-vervuiling in kaart worden gebracht. Dit onderzoek zal informatie opleveren over de aanwezigheid en de concentratie van oude en nieuwe PFAS op een aantal geselecteerde drinkwaterbronnen in Nederland.

Met de uitkomsten van het onderzoek krijgen drinkwaterbedrijven en overheden de beschikking over cruciale informatie over de PFAS waar bij uitstek naar moet worden gekeken in toekomstige programma’s voor de kwaliteitsbewaking van het drinkwater. De geïdentificeerde chemicaliën zullen vervolgens toxicologisch worden onderzocht op gezondheidseffecten. Met de ontwikkelde methoden zullen in de toekomst ook andere matrices (bv. grond en biota) kunnen worden geanalyseerd.