Voldoende water en droge voeten in de stad

Behoefte aan praktische instrumenten

Veel steden zijn bezig met water-wise management: ze vragen zich af hoe ze slim kunnen omgaan met water. Maar zelfs de steden die al streven naar een integrale aanpak voor de hele watercyclus – die dus niet alleen naar het opvangen van stortbuien kijken maar bijvoorbeeld ook naar hergebruik van water – lopen tegen praktische problemen aan. Want waar te beginnen en wat is haalbaar? Koop en collega’s van KWR en Universiteit Utrecht constateerden dat het steden ontbreekt aan praktische middelen om hun doelen te bereiken. Koop ontwikkelde een set meetbare indicatoren waarmee steden hun watermanagementprestaties en bestuurlijk vermogen kunnen beoordelen. Hiermee krijgt een stad zijn eigen aandachtspunten in beeld én kan een stad vergelijken met en leren van andere steden. Wereldwijd zijn al 74 steden met deze methodiek in kaart gebracht. Daarvan staan er meer dan 40 in de Urban Water Atlas for Europe van de Europese Commissie, die net als de Nederlandse regering, de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) en de Verenigde Naties water als topprioriteit heeft.

In 3 stappen je stad in beeld

De 3 instrumenten van Koop en collega’s zijn het Trends and Pressures Framework (TPF), het City Blueprint Framework (CBF) en het Governance Capacity Framework (GCF). Elk instrument beslaat een ander deel van het watermanagement. Met het Trends and Pressures Framework kunnen steden onafhankelijk van het waterbeheer hun sociale, ecologische en financiële omstandigheden beoordelen. Vaak bieden die omstandigheden kansen in het verbeteren van watermanagementprestaties, of zijn ze juist beperkend. Het City Blueprint Framework geeft een beeld van de prestaties van de stedelijke watercyclus: wint de stad grondstoffen en energie terug uit afvalwater, hoe klimaatrobuust zijn gebouwen etc. Het Governance Capacity Framework tot slot, laat zien of de bestuurlijke condities die nodig zijn voor duurzaam waterbeheer aanwezig zijn in de stad. Denk aan ambitieuze maar tegelijkertijd realistische doelen, en slimme monitoringmethoden. Koop: “Doordat we de instrumenten wereldwijd toepassen, zien we dat steden met een hoge bestuurlijke capaciteit, beter presteren op het gebied van watermanagement en beter voorbereid zijn op mogelijke calamiteiten. Slimme beleidsmonitoring- en evaluatie blijken daarbij belangrijk, omdat deze helpen bij het realiseren van ambities.”

Niveaus van waterwijsheid

Dankzij het City Blueprint Framework – toepast op 45 steden wereldwijd – kreeg Koop inzicht in de belangrijkste kenmerken van goed stedelijk watermanagement. Hierop baseerde hij 5 niveaus van voortschrijdende prestaties, variërend van steden zonder primaire watervoorzieningen tot waterwijze steden. Het blijkt dat de verduurzaming van de stedelijke watercyclus gepaard gaat met probleemverschuiving. Steden die hun drinkwatervoorziening verbeteren, houden onvoldoende rekening met het behandelen van afvalwater, waardoor ze vervolgens een probleem hebben met de vervuiling van bodem, grond- en oppervlaktewater. Ook aan de andere kant van het spectrum speelt dit: steden die efficiënt omgaan met water en afvalwater goed behandelen, hebben meestal ook een hoge bevolkingsdichtheid, waarbij parken, vijvers en groenstroken moeten wijken voor gebouwen. Deze steden hebben de verspilling en vervuiling van water goed opgelost, maar zijn vervolgens niet goed voorbereid op het opvangen van toenemende hitte en plensbuien. Met het instrumentarium van Koop – en de bijbehorende kennisvergaring en kennisuitwisseling tussen steden – kan een stad sneller, doelgerichter en goedkoper werken aan de verduurzaming van zijn watercyclus. Of, zoals Koop het zegt: “Een goede behandeling start met een goede diagnose.”

Rol van Europa en Watershare

Bij de totstandkoming van dit proefschrift hebben 2 Europese projecten een rol gespeeld. De ontwikkeling en toepassing van het City Blueprint Framework is een belangrijk onderdeel geweest van het Europese BLueSCities-project. In het Europese POWER-project is vervolgens het Governance Capacity Framework ontwikkeld en toegepast in 15 steden wereldwijd. Om de instrumenten na afronding van de projecten beschikbaar te stellen aan de internationale gemeenschap, zijn deze opgenomen in de toolsuite van het Watershare-netwerk.

Afbeelding: Hoe blauwer, hoe beter. De onderzoekers keken naar de bestuurscapaciteit van de stad Utrecht om overstromingen door stortbuien aan te pakken. De indicatoren zijn gescoord op een 5-traps schaal van sterk bevorderend (++) tot sterk beperkend (–). Utrecht is net als veel andere Nederlandse steden relatief kwetsbaar voor plensbuien; valt er veel water in korte tijd, dan kan de stad dit water niet verwerken. Het Governance Capacity Framework maakt duidelijk waar bestuurlijke verbeterpunten liggen: van inspraak van belanghebbenden, tot visionaire initiatiefnemers en beleidsinstrumenten.

Promotie

Datum en tijd: 25 maart 2019 16:15 – 17:00 uur
Locatie: Academiegebouw, Domplein 29 in Utrecht
Promovendus: Steven (Stef) Hendrik Andreas Koop
Proefschrift: Towards water-wise cities: Global assessment of water management and governance capacities
Promotoren: Prof.dr. P.P.J. Driessen en Prof.dr. C.J. van Leeuwen
Copromotor: Dr. C. Dieperink