Hergebruik van afvalwater: Europese kansen voor een veerkrachtig watersysteem

Om kennisuitwisseling en samenwerking tussen Europese landen te stimuleren, hebben de Nederlandse drinkwaterbedrijven een nieuw initiatief gelanceerd: een reeks webinars met internationale experts. Het eerste evenement vond plaats op 20 november in Engage! TV Studio in Amsterdam. De webinarreeks werd afgetrapt met een webinar over hergebruik van afvalwater, omdat deze praktijk in Nederland weliswaar steeds meer aandacht krijgt, maar landen als Spanje en Portugal al op grotere schaal hergebruikprojecten hebben uitgevoerd. Wat kunnen we in Nederland leren van hun ervaringen? Met welke uitdagingen werden zij geconfronteerd en welk advies kunnen zij geven? Omgekeerd, welke inzichten uit de Nederlandse context kunnen voor hen van nut zijn?

Hergebruik van afvalwater: technologie, uitdagingen en oplossingen

In plaats van zich uitsluitend te richten op technologie en succesverhalen, ging het webinar in op de uitdagingen en oplossingen rond het hergebruik van afvalwater. Er werd onderzocht hoe regelgeving, maatschappelijke acceptatie en samenwerking essentieel zijn om deze innovatie mogelijk te maken. Experts uit Spanje, Portugal en Nederland deelden hun ervaringen:

Spanje (Barcelona): Clara Corbella van het Catalaanse Wateragentschap deelde praktische ervaringen en uitdagingen bij het gebruik van gezuiverd afvalwater tijdens droogte in Barcelona. Ze vertelde hoe afvalwater wordt beschouwd als een alternatieve waterbron in een regio die te maken heeft met toenemende droogte.

Portugal (Algarve): Antonio Martins van Águas de Portugal legde uit hoe effluent hergebruik werd geïmplementeerd voor irrigatie in de Algarve regio. Hij vertelde hoe inzichten uit een waterhergebruikprogramma al in praktijk worden gebracht en hoe effluent gebruik effectief kan worden toegepast.

Nederland (Westerschouwen, Zeeland): Daniëlle Lens, adviseur Water bij Provincie Zeeland, presenteerde de casus Westerschouwen in Zeeland en belichtte dilemma’s zoals waterprijzen en bestuurlijke rollen. Ze legde uit dat afvalwater kan dienen als bron voor irrigatie, maar dat rollen, verantwoordelijkheden en regelgeving onzekerheid creëren over hoe de toekomst eruit zal zien.

Rondetafelgesprek

De sessie werd afgesloten met een interactief rondetafelgesprek, waarin de deelnemers hun visie gaven op de volgende stappen voor Nederland en Europa. De panelleden waren Suzanne Giardina (OmgevingsdienstNL), Sophie Melchers (Universiteit Utrecht) en Sandra Sikkema (KWR). Samen met de sprekers blikten zij terug op de presentaties en bespraken zij kernvragen en input van het online publiek. Sikkema deelt haar gedachten over dit onderwerp.

Afbeelding: Sandra Sikkema aan tafel bij Engage! TV Studio in Amsterdam.

Regelgeving en acceptatie voor oppervlaktewater en hergebruikt water zijn verschillend

“Uit de rondetafelgesprekken bleek dat er momenteel zeer strenge normen gelden voor het hergebruik van gezuiverd afvalwater in de landbouw, terwijl oppervlaktewater ook op grote schaal wordt gebruikt voor irrigatie. Deze strengere eisen kunnen de invoering van hergebruik van afvalwater belemmeren, ondanks de potentiële voordelen ervan. Kwaliteitsnormen zijn natuurlijk essentieel, maar ze mogen niet zo streng zijn dat ze hergebruik volledig ontmoedigen. Het lijkt namelijk inconsistent dat oppervlaktewater – dat vaak vervuild is – anders wordt toegestaan en gereguleerd, terwijl afvalwater aan veel strengere controles wordt gehouden. Het gebruik van oppervlaktewater voor landbouw is in de loop der tijd genormaliseerd en gelegitimeerd, terwijl afvalwater aan strengere controles onderworpen blijft.”

Risicogebaseerde aanpak

Bij KWR benadrukken we een alomvattende risicogebaseerde aanpak die van toepassing moet zijn op elke waterbron, niet alleen op afvalwater. Regelgeving moet idealiter worden afgestemd op de beoogde toepassing en bestemming, en niet op de bron zelf. Uit onderzoek van KWR naar acceptatie blijkt dat de steun van het publiek voor hergebruik toeneemt wanneer mensen begrijpen dat er al sprake is van ‘de facto hergebruik’, wat betekent dat water al wordt hergebruikt via oppervlaktewater, waaronder gezuiverd afvalwater. Dit besef helpt het hergebruik van afvalwater te normaliseren en maakt het acceptabeler. Naast het Technological Readiness Level (TRL) van waterhergebruik moeten we ook rekening houden met het Societal Readiness Level (SRL): in hoeverre is de samenleving bereid om een nieuwe technologie, een nieuw proces of een nieuwe innovatie te accepteren en te integreren? SRL vormt een aanvulling op TRL door zich te richten op niet-technische aspecten zoals maatschappelijke acceptatie, ethische overwegingen, wettelijke kaders en betrokkenheid van belanghebbenden. Acceptatie door het publiek en instellingen zijn cruciale componenten; SRL stimuleert strategieën voor betrokkenheid, transparantie en het opbouwen van vertrouwen. Maatschappelijke acceptatie bestaat uit zowel acceptatie door het publiek als door instellingen.

Publieke acceptatie van hergebruik over het algemeen positief

Binnen de sector hebben drinkwaterbedrijven vaak een hoge mate van acceptatie, hoewel ze soms kritische opmerkingen maken. Interessant genoeg wordt vaak aangenomen dat het publiek hergebruik als riskant of zelfs eng beschouwt, maar onderzoek toont het tegendeel aan: de publieke acceptatie is over het algemeen positief. Hoewel de eerste reacties soms gepaard gaan met een ‘bah-factor’, zou slechts een kleine minderheid hergebruikt water afwijzen of weigeren. De publieke perceptie wordt ook beïnvloed door de houding van instellingen: wanneer medewerkers als ambassadeurs optreden, neemt de acceptatie aanzienlijk toe. Andere factoren die de acceptatie bevorderen zijn: transparantie over de behandelingsstappen, de mogelijkheid om het water te zien of te proeven, en inzicht in de noodzaak van hergebruik. Belangrijk is dat er geen uniforme aanpak bestaat: er is niet één ‘publiek’, maar er zijn veel verschillende perspectieven.

Verschillende klantperspectieven

Bij KWR delen we deze perspectieven in klantperspectieven in, waarbij elke groep of persoon een andere combinatie van strategieën nodig heeft. Normalisering en legitimering vinden plaats door middel van pragmatische, normatieve, cognitieve en regulerende strategieën, en het combineren van deze benaderingen is de sleutel tot succes.

De weg vooruit: maatschappelijke acceptatie is essentieel

Als er één inzicht is dat we kunnen meenemen, dan is het wel dat hergebruik van water niet alleen een technische uitdaging is, maar ook een maatschappelijke keuze die nauw verbonden is met zorgvuldig beheer en rechtvaardigheid. In het webinar hebben we gezien dat prijsstelling, regelgeving en acceptatie met elkaar zijn verbonden. Om vooruitgang te boeken, is het essentieel een duidelijk stappenplan te ontwikkelen met praktische maatregelen en prioriteiten. Gestructureerd overleg met belanghebbenden moet centraal staan in dit proces, zodat alle stemmen, van beleidsmakers tot praktijkmensen, worden gehoord en op één lijn worden gebracht. Even belangrijk is het om te investeren in publieke betrokkenheid en het opbouwen van vertrouwen, aangezien maatschappelijke acceptatie cruciaal is voor het succes van initiatieven voor hergebruik van afvalwater. Ten slotte maakt het bevorderen van sector overschrijdende samenwerking kennisuitwisseling en gecoördineerde actie tussen regio’s en industrieën mogelijk. Water verbindt ons, over grenzen, generaties en culturen heen. Door hergebruik aan te pakken met eerlijkheid, transparantie en dialoog, pakken we niet alleen een technische uitdaging aan, maar versterken we ook het vertrouwen en de solidariteit binnen de samenleving.

Je kunt de webinar hier terugkijken.