project

Kennisdossier Watertransitie en drinkwater

In het collectieve onderzoeksprogramma van de drinkwatersector Waterwijs is veel kennis ontwikkeld die waardevol is en gebruikt kan worden bij het werken aan de watertransitie. In het Kennisdossier Watertransitie voor drinkwater wordt deze kennis uit Waterwijs over de watertransitie gekoppeld aan praktijkcasussen. Zo kunnen drinkwaterprofessionals en KWR-onderzoekers van elkaar leren en wordt de kennis beter beschikbaar voor de praktijk.

Watertransitie en drinkwater

Ons watersysteem staat onder druk door droogte, snelle afvoer van water, toenemend watergebruik, vervuiling en verzilting. We moeten anders met water omgaan om het systeem beter bestand te maken tegen klimaatverandering en om genoeg schoon water beschikbaar te houden voor natuur, drinkwater, industrie en landbouw. Dit wordt de watertransitie genoemd.

De watertransitie vraagt om slimme keuzes in de inrichting van het land, zodat er voldoende en schoon water beschikbaar blijft. Om de drinkwatervoorziening in de toekomst veilig te stellen is het ook belangrijk zuiniger om te gaan met (drink)water en het beschikbare water te hergebruiken. De grote uitdaging is om handelingsperspectieven te ontwikkelen die helpen deze verandering in het bestuurlijke en fysieke watersysteem vorm te geven, waarbij de waarde van water voorop staat.

Kennisdossier Watertransitie en drinkwater

Het doel van het project is om de impact van Waterwijs-kennis op de watertransitie te vergroten en daarmee de watertransitie te ondersteunen en te versnellen. De opbrengsten worden gebundeld in het Kennisdossier Watertransitie, en bestaan uit drie onderdelen:

  1. Kennis in kaart: factsheets die beschikbare kennis rondom de opgaven in de watertransitie ontsluiten; Hieraan gekoppeld een overzicht van KWR-experts en een lijst met relevante Waterwijs-rapporten;
  2. Waarden in de watertransitie: oplossingsrichtingen aan de hand van voorbeeldcasussen, waarin waardenafwegingen in kaart gebracht zijn;
  3. Impact in actie: beschrijving van handelingsperspectieven voor het realiseren van de watertransitie.

factsheet
Het Kennisdossier Watertransitie wordt in de tweede helft van 2025 aangevuld met oplossingsrichtingen, handelingsperspectieven voor de (drink)watersector die bijdragen aan de watertransitie. Er worden regelmatig ook nieuwe referenties toegevoegd van relevante Waterwijs-opbrengsten.

Je kunt je hier aanmelden voor updates.

Kennis in kaart

In de eerste fase van het kennisdossier is de beschikbare kennis in kaart gebracht door factsheets op te stellen over belangrijke onderwerpen, waarin de opgaven en mogelijke oplossingen zijn weergegeven op basis van onderzoeksresultaten uit Waterwijs. Elke factsheet verwijst naar een aantal relevante rapporten. Er zijn factsheets over de volgende onderwerpen:

Overzicht van de factsheets

Wat is de watertransitie?

Afbeelding 1: Watertransitie.

De watertransitie wordt in de watersector op verschillende manieren geïnterpreteerd. Zo hebben verschillende actoren verschillende ideeën over de opgave die centraal staat, hoe de regie gevoerd wordt, de integraliteit van de opgave, de diepte van de verandering, de veronderstelde planbaarheid van de transitie, de kernwaarden die centraal staan bij de implementatie van de transitie, en de instrumenten die worden toegepast in de uitvoering.

Meer inzicht in de werking van en veranderingen in het watersysteem kan helpen de watertransitie vorm te geven en strategische coalities te vormen. Hierbij spelen verschillende perspectieven van stakeholders, maar ook groepen binnen het waterbedrijf (zoals bijvoorbeeld omgevingsmanagers) een belangrijke rol.

Download de factsheet ‘Watertransitie’.

Bekijk de referenties van ‘Wat is de watertransitie?’.

Experts:

Drinkwaterbesparing

Afbeelding 2: Drinkwaterbesparing.

Zuinig omgaan met water is één van de pijlers van de watertransitie. Het Nationaal Plan van Aanpak Drinkwaterbesparing (IenW, 2024) heeft als doel om te komen tot 20% minder drinkwatergebruik in 2035. Voor huishoudens betekent dat een afname van 129 naar 100 liter drinkwater per persoon per dag (lpppd). Om dit doel te halen zijn juridische, economische en gedragsmaatregelen nodig. Het vraagt een gezamenlijke inspanning van drinkwatergebruikers (huishoudens, bedrijven, landbouw), overheden en drinkwaterbedrijven.

Download de factsheet ‘Drinkwaterbesparing’.

Bekijk de referenties van ‘Drinkwaterbesparing’.

Experts:

Waterbewuste technologie in huis

Afbeelding 3: Waterbewuste technologie in huis. Blauw is drinkwater, grijs is afval/gebruikt water. Hoe dikker de pijl hoe groter het volume.

Zoet water dat vrijelijk beschikbaar is voor menselijk gebruik wordt schaarser. Een waardevol onderdeel van de watertransitie kan zijn om in huis zuiniger met water om te gaan. Bij nieuwbouw en renovatie wordt daarnaast ook ingezet op ‘waterbewust bouwen’: technologie toepassen die helpt  bij het besparen van drinkwater. Daar zijn verschillende technologische aanvliegroutes voor: waterzuinige technologie, water hergebruiken, of alternatieve waterbronnen aanspreken. Elk van deze oplossingsrichtingen kan op huishoudelijke schaal helpen de druk op bestaande zoetwaterbronnen te verlichten. Wel wijzen onderzoek en ervaring uit dat aan lokaal waterhergebruik en aan de lokale inzet van alternatieve bronnen ook substantiële maatschappelijke kosten zijn verbonden, zoals risico’s voor de volksgezondheid, een hogere ecologische voetafdruk, hogere kosten, en onbedoelde nadelige invloeden op het stedelijke en natuurlijke watersysteem. Het is daarom belangrijk om te zorgen voor een onderbouwde balans tussen waterbewustzijn en maatschappelijke verantwoordelijkheid.

Download de factsheet ‘Waterbewuste technologie in huis’.

Bekijk de referenties van ‘Waterbewuste technologie in huis’.

Experts:

Bron- en ketenaanpak

Afbeelding 4: Bron- en ketenaanpak.

Om de vervuiling van het watersysteem tegen te gaan is een bron- of ketenaanpak heel waardevol. In 2016 is bijvoorbeeld gestart met de Ketenaanpak Medicijnresten uit water waarin de ministeries I en W, LVVN en VWS samen met stakeholders uit de farmacie en de zorg- en watersector de hoeveelheid medicijnresten in water proberen te beperken. Door de brede samenwerking wordt niet alleen gezorgd voor minder lozing via de rioolwaterzuiveringsinstallaties (RWZI’s), maar ook voor meer kennis in de zorgsector over de milieu-impact van deze stoffen en een goede inzameling van niet-gebruikte medicijnen.

Download de factsheet ‘Bron- en ketenaanpak’.

Bekijk de referenties van ‘Bron- en ketenaanpak’.

Experts:

Ruimte voor drinkwater

Afbeelding 5: Ruimte voor drinkwater.

Het toekomstbestendig maken van het drinkwatersysteem doet – net als veel andere ruimtelijke functies – een beroep op de fysieke ruimte. Dat vraagt om een verandering in zowel de ruimtelijke, als sociaal-bestuurlijke inrichting van Nederland. Hierin zijn traditionele verantwoordelijkheden, taken en rollen niet altijd meer vanzelfsprekend. Op het gebied van ruimtelijke ordening zijn keuzes nodig, omdat ruimte steeds schaarser wordt. Een meer integrale aanpak is noodzakelijk om aan de complexe, meervoudige ruimteclaims te kunnen voldoen die de watertransitie met zich meebrengt.

Veel opgaven, zoals woningbouw, landbouw en natuur, hebben water als gemeenschappelijke deler. Goede afstemming over de verschillende behoeften ten aanzien van het water- en bodemsysteem is daarom noodzakelijk. Ontwikkelingen in beleid en wetgeving, zoals het in werking treden van de Omgevingswet, of principes zoals Water en Bodem Sturend (of ‘rekening houden met’), bieden handvatten om meer balans te creëren tussen de verschillende functies die een claim leggen op de leefomgeving. Dat vraagt om scherpe keuzes, waarbij bestuurlijk en maatschappelijk draagvlak cruciaal in is.

Download de factsheet ‘Ruimte voor drinkwater’.

Bekijk de referenties van ‘Ruimte voor drinkwater’.

Experts

Drinkwater in het landschap

Afbeelding 6: Drinkwater in het landschap

De watertransitie vraagt om slimme keuzes in de inrichting van land en water. Een landschappelijk perspectief kan deze verandering vormgeven met oog voor de interacties tussen fysieke, bestuurlijke en maatschappelijke landschappen. Het creëren van een klimaatrobuust watersysteem, terwijl er ook functiecombinaties met andere actoren en activiteiten worden gerealiseerd, is hierin een grote uitdaging.Ook voor drinkwater kan een landschappelijk perspectief worden gekozen. Bijvoorbeeld een drinkwaterlandschap: hierin zijn de eisen die de drinkwatervoorziening en natuur stellen aan de waterhuishouding leidend in de ruimtelijke ordening, de inrichting van het watersysteem en het waterbeheer. Daarbij wordt het vasthouden van water gecombineerd met het verbeteren van de waterkwaliteit. Andere functies dan drinkwater en natuur zijn mogelijk zolang ze passen bij de gebiedsspecifieke doelen van het drinkwaterlandschap. Dit vraagt om versterking van landschapsecologische relaties.

[Downloadlink naar de factsheet ‘Drinkwater in het landschap’ is binnenkort beschikbaar.]

Bekijk de referenties van ‘Drinkwater in het landschap’.

Experts:

Nieuwe afwegingen in het watersysteem

Afbeelding 7: Nieuwe afwegingen in het watersysteem.

Droogte, verzilting en intensief landgebruik leiden tot steeds grotere uitdagingen in de zoetwatervoorziening in Nederland en Vlaanderen. Noodzakelijkerwijs verschuift voor de benodigde watertransitie ons perspectief van een lineaire kijk op watersystemen (gericht op afvoeren van water om wateroverlast te voorkomen) naar een meer circulair perspectief. Door de nuttige inzet van ‘overtollige’ waterstromen kan de zoetwatervoorziening verbeterd worden. Dit vraagt om watersysteemdenken. In het watersysteem zijn allerlei typen nieuwe verbindingen mogelijk, waarvan diverse varianten de afgelopen decennia zijn onderzocht. Qua bronnen betreft het vooral centraal gelegen reststromen, zoals RWZI-effluent en industrieel restwater, maar natuurlijke waterstromen en decentrale opties zijn ook mogelijk (hemelwater, grijswater). Ook de toepassingen zijn divers: indien goed toegepast bieden zulke nieuwe verbindingen kansen voor landbouw, industrie, ecosystemen en zelfs voor drinkwater.

Download de factsheet ‘Nieuwe afwegingen in het watersysteem’.

Bekijk de referenties van ‘Nieuwe afwegingen in het watersysteem’.

Experts:

Het Kennisdossier Watertransitie wordt in de tweede helft van 2025 aangevuld met oplossingsrichtingen, handelingsperspectieven voor de (drink)watersector die bijdragen aan de watertransitie. Er worden regelmatig ook nieuwe referenties toegevoegd van relevante Waterwijs-opbrengsten.

Lijst referenties:

Wat is de watertransitie?

Waterwijs/BTO

GRROW lab: een intergenerationeel lab voor de drinkwatersector – KWR
Generational and Radical Rethinking of the Water Sector
Wat is de watertransitie? – Een cartografie van een prikkelende ambitie
Transformatief omgevingsmanagement
Interventies in het watersysteem

Overige

Water verbindt – Unie van Waterschappen

Drinkwaterbesparing

Waterwijs/BTO

100 liter per persoon per dag. Welke waterbesparingsmaatregelen zijn nodig?
Drinkwaterbesparing: Bereidheid en waterbesparend gedrag bij huishoudens
Drinkwaterbesparing bij zakelijke grootverbruikers. Een verkenning vanuit vier perspectieven
Waterbeschikbaarheid en droogte lange termijn: syntheserapport

Overige

Nationaal Plan van Aanpak Drinkwaterbesparing | Rapport | Rijksoverheid.nl

Waterbewuste technologie in huis

Waterwijs/BTO

Transitions in the drinking water infrastructure – a retrospective analysis from source to tap
100 liter per persoon per dag. Welke waterbesparingsmaatregelen zijn nodig?
Huishoudwater en de klant – Landelijke ontwikkelingen & resultaten BTO 1997-1998
Veilig water uit alternatieve bronnen, WiCE 2025.002
Brede beoordeling van decentrale alternatieve wateroplossingen, KWRW 2025.038

Overige

Nationaal Plan van Aanpak Drinkwaterbesparing | Rapport | Rijksoverheid.nl

Bron- en ketenaanpak

Waterwijs/BTO

Spectral Quality – Quality prediction of tandem mass spectra of environmentally relevant compounds using machine learning
Environmental forensics, signatures of pollution
Water in the Exposome
Deltafact Kennisimpuls Waterkwaliteit – Wat zijn bioassays en wat kan ik ermee?
Grondwaterkwaliteit Nederland 2020. Anorganische parameters, bestrijdingsmiddelen, farmaceutica en overige verontreinigende stoffen in de grondwatermeetnetten van de provincies
Bestrijdingsmiddelen in Nederlandse bronnen voor drinkwater (2018-2022)
Pharmaceuticals in the environment – science policy
PFAS in Europees water … een verkenning
Gebiedsgerichte maatregelen voor het mestbeleid

Overige

Innamestops waterwinbedrijven, 1969/2007-2022 | Compendium voor de Leefomgeving
Ketenaanpak ‘Medicijnresten uit Water’ | Informatiepunt Leefomgeving
Fate of microplastics in the drinking water production – ScienceDirect

Ruimte voor drinkwater

Public design for water – KWR
GRROW lab: een intergenerationeel lab voor de drinkwatersector – KWR
Trendalert Naar een herordening voor ruimtelijke ontwikkeling in Nederland?
Rolinvullingen van waterbedrijven in de omgeving
Spelend aan de slag met de watertransitie: serious game Aqua Ludens
Meervoudige waardecreatie voor de watersector

Drinkwater in het landschap

Waterwijs/BTO

Waterwijzer Natuur – KWR
Factsheet 5 De Tijd Dringt – Doelen Kaderrichtlijn Water (KRW) (nov. 2024)
Het vroon ontrafeld. Veertig jaar waterwinning en natuurbeheer in de Middel- en Oostduinen op Goeree
Waterwinning en natuur in de duinen – Een evaluatie van de ontwikkelingen tussen 1990-2022 (Water production and nature in dune areas. An evaluation of developments between 1990 and 2022)
REFLECT beoordeling van de risico’s landgebruik voor grondwaterwinningen. Herziene versie van het instrument uit 1999 en implementatie van de keileemkaart

Overig

Drinkwaterlandschap – een concept voor duurzame inrichting van waterwingebieden
De waarde van natuur voor de watervoorziening
Herijking Grondwaterbeschermingsbeleid
Staat van instandhouding en trends soorten en habitattypen Vogel- en Habitatrichtlijn, 2013-2018 | Compendium voor de Leefomgeving
Kamerbrief over de visie op water en bodem | Kamerstuk | Rijksoverheid.nl
Database ecologische vereisten – abiotische randvoorwaarden – BIJ12

Nieuwe afwegingen in het watersysteem

Waterwijs/BTO

Hergebruik van effluent voor de drinkwatervoorziening, een verkenning van eisen en randvoorwaarden
Juridisch kader aanvulling watersysteem met industrieel restwater
Waterhergebruik en de Zoetwatervoorziening (Managementsamenvatting en dataoverzicht op dia’s)
Hergebruik van effluent voor de drinkwatervoorziening, een verkenning van eisen en randvoorwaarden
Interventies in het watersysteem

Overig

RWZI als waterfabriek voor een robuuste watervoorziening | STOWA i.s.m. WiCE